کسانی که به قم تردد دارند لابد نام «پردیسان» را شنیده اند. پردیسان، یک شهرک/شهر است در حدود 10 کیلومتری جنوب قم که اخیرا شهرداری آن به عنوان یکی از مناطق شهری قم فعال شده است. این شهرک به منظور اسکان دادن سرریز جمعیت قم از چند سال پیش مورد توجه مسؤولین قرار گرفت.

از آنجا که قم شهری مهاجرپذیر است، طبیعی است که عمده ساکنین آپارتمانهای این شهر/شهرک را طلاب، بخصوص طلاب جوان تشکیل دهند. هرچند که بسیاری از نهادها و مؤسسات دولتی و غیر دولتی نیز برای پرسنل یا افراد تحت تکفّل خود، اقدام به ساختن واحدهای آپارتمانی نموده اند، ولی همچنان غلبه جمعیت در این بخش از شهر قم با خانواده های طلاب است.

به شهادت تجربه، در مناطقی که عموماً طلاب زندگی می کنند فرهنگی خاصّ و گاه بسیار متفاوت با دیگر مناطق شهری ایران رایج است. لابد کسانی که حتی برای یک بار پا به شهرک مهدیه قم گذاشته باشند آشکارا این تفاوت را تجربه نموده اند. محیطی شبیه جامعه‌ی آرمانی و ایده آل مذهبی که هرچند در ظاهر، و برغم برخی آفات، بسیاری از شعائر دینی نمود گسترده‌ای دارد. شاید بتوان حسّ برادری و همخونی دینی را مهمترین نماد این گونه مجموعه ها دانست.

در شهر/شهرک پردیسان هم به ضوح چنین چیزی را می توان یافت. هرچند خدمات حمل و نقل عمومی در بخش هزاره های سوم تا ششم این مجموعه شهری بسیار کمرنگ است ولی شما کمتر طلبه یا روحانی دارای وسیله نقلیه را می بینید که در مسیر پردیسان ـ مرکز شهر، دیگر طلبه ها را سوار نکند. و جالب است بدانید که علی رغم مخارج سنگینی که به صاحبان وسائل نقلیه مثل استهلاک، بنزین و ... تحمیل می شود، ولی عمدتا کسی تقاضا یا انتظار دریافت کرایه را  ندارد. طلبه ها می دانند که فقط تاکسی ها، اتوبوسهای واحد یا مسافرکش های شخصی کرایه می گیرند. نویسنده به چشم خود ناراحتی طلبه/روحانی راننده را از کسی که بخواهد به وی در ازاء رساندنش از پردیسان به شهر قم کرایه بدهد، دیده است. حتی در مواردی این اقدام، توهین تلقی شده است.

به هر حال، علاوه بر ساعات پرترافیک کاری مثل اول صبح و بعداز ظهر، حتی در ساعات کم ترافیک نیز کمتر طلبه ای را می توان مشاهده نمود که در صورت عبور اتومبیل های طلاب/روحانیون، مجبور به پیاده روی مسیر طولانی انتهای خط (عمدتا کانال آب) تا مجتمع محلّ سکونت خود باشد. حتی در مسیر پردیسان به قم نیز کمتر مشاهده شده که طلاب/روحانیون بی تفاوت از مسافران بگذرند.

در این میان، و در بین پدیده های جالب و گاه تعجب بر انگیزی که ممکن است مشاهده شود، آنچه نویسنده را بر آن داشت که در این باره بنویسد، فرهنگی است که در این فضا نسبت به بانوان وجود دارد. اگر صاحبان اتومبیل، یک طلبه/روحانی را به همراه خانواده اش ببینند قطعاً وی را به مقصد خواهند رساند. حتی بسیار اتفاق افتاده است که جهت ملاحظه‌ی حال خانواده، بخصوص در شرایط بد آب و هوایی یا برخی اوقات خاص مثل شب که اطراف مجتمع ها عمدتا تاریک است، صاحب وسیله، مسیر خود را نیز تغییر می دهد تا ایشان را به مقصد برساند.

این اتفاق کم و بیش در موردی نیز دیده می شود که چند خانم در این مسیر در حال تردد هستند. ولی چیزی که جای تأمل، سؤال، گله یا تعجب دارد این است که حتی در بدترین زمانها و شرایط آب و هوایی، بسیار دیده شده است که اگر یک خانم به تنهایی مجبور به طیّ این مسیر باشد، طلاب/روحانیون صاحب وسیله، کمتر اقدام به سوار کردن وی می کنند. شاید ترس احتمالی از برخی شایعه ها، یا احتیاط نسبت به برخورد با نامحرم، بخصوص وقتی که راننده مسافر دیگری ندارد و امثال اینها، جرأت اقدام را از عموم طلبه/روحانی ها می گیرد. خود نویسنده نیز در این خصوص نمی تواند نظر قاطعی بدهد. از طرفی، برخی گزاره های فقهی یا اخلاقی از تماس با زن نامحرم، بخصوص در صورت تنهایی منع کرده است.

از دیگر سو، تهمت های کم و بیش نابجا که به طلبه/روحانی ها نسبت به رابطه مخفیانه با زنان نامحرم وارد کرده اند نیز جرأت کمک در این مورد را از طلبه/روحانی مذکور می گیرد. ولی از سویی نیز، مشاهده‌ی سختی تردد، در هوای داغ تابستان و بسیار سر زمستان قم، بخصوص نسبت به بانوان که به جهت وضع پوشش در شرایط آسیب پذیرتری نسبت به مردان قرار دارند می طلبد که طلبه همه‌ی خطرات یا تهمت های احتمالی را به جان بخرد و وی را به مقصد برساند.

با این حال، بسیار دیده ام که طلاب در وضعی مردّد نسبت به این قضیه قرار دارند و نتوانسته اند در این مورد بین این اصول اخلاقی و شرعی جمع کنند. به نظر می رسد حتی قواعد اصولی و فقهی نیز نتوانسته است در مقام عمل کمکی به حلّ این مشکل نماید. مشکلی که تا زمان رفع مشکل حمل و نقل عمومی، همچنان طلاب/روحانیون و خانواده های آنان را می رنجاند!

همین مطلب در چارقد